ΟΤΑΝ Ο ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑΡΧΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ, ΤΟΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟ

Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ

booksonthesites.blogspot.com

 

Γηράσκω αεί διδασκόμενος ή προσεγγίζω την αλήθεια ερευνώντας; Όπως αποδεικνύει, για μία ακόμη φορά, ο Γιώργης Έξαρχος με το νέο (2017) συγκλονιστικό πόνημά του «ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ, Ο ΒΑΡΔΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ», των εκδόσεων Ερωδιός, ισχύει σίγουρα το δεύτερο. Ο Γιώργης (ας μου επιτραπεί ο ενικός) φέρνει στο φως νέα αποκαλυπτικά στοιχεία για τον πρόδρομο της εθνικής παλιγγενεσίας. Ο συγγραφέας ασχολείται, με τον Ρήγα Βελεστινλή εδώ και πολλά χρόνια. Το 1998 εξέδωσε το βιβλίο «Ρήγας Βελεστινλής» από τις εκδόσεις Καστανιώτη, και το 2001 το βιβλίο «Οι Ελληνόβλαχοι (Αρμάνοι), σε δύο τόμους και πάλι από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Επίσης, το Νοέμβριο του 1998 δημοσίευσε μία σειρά από άρθρα για τον Ρήγα, στην εφημερίδα Μακεδονία, αλλά και σε άλλα έντυπα. Παρ’ όλα αυτά η εργογραφία του Γιώργη Έξαρχου απουσιάζει τόσο από τη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, όσο και από την ενδεικτική βιβλιογραφία για τον Ρήγα Βελεστινλή, και αυτό δεν είναι καθόλου καλό γι’ αυτήν καθεαυτή την ιστορική τεκμηρίωση.

Η έκδοση του βιβλίου για τους Ελληνόβλαχους, αμέσως μετά το βιβλίο για τον Ρήγα, δεν υπήρξε, βεβαίως, τυχαία. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι «ορισμένοι αποσιωπούν την αδιαμφισβήτητη αρμάνικη - ελληνοβλάχικη ρίζα του επαναστάτη, γράφουν πλήθος ψευδολογιών, δεν αναφέρουν τα όσα έχουν γράψει για τον αρμάνικο βλάχικο πληθυσμό του Βελεστίνου οι ξένοι περιηγητές που πέρασαν από εκεί στις αρχές του 19^ου αιώνα, στρεβλώνουν την αλήθεια και εισάγουν καινοφανείς και …κενοφανείς θεωρίες, για πρόκληση συγχύσεων». Η αναφορά βεβαίως γίνεται για τον προβοκατόρικο όρο Ρουμανόβλαχοι που χρησιμοποιούν κάποιοι για τους Ελληνόβλαχους – Αρμάνους.

Η επισήμανση για τις πατρογονικές καταβολές του Ρήγα είναι θεμελιώδους σημασίας για την ιστορική έρευνα. Για παράδειγμα, ο ισχυρισμός, ότι επειδή ο Ρήγας δεν αναφέρει στη 12φυλλη Χάρτα του το Περιβόλι Γρεβενών, αυτό σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι ήταν ντόπιος και όχι Βλάχος, δεν αντέχει στην κριτική. Ο Ρήγας ήταν ντόπιος, καθώς γεννήθηκε στο Βελεστίνο, αλλά αυτό δεν αποκλείει την ελληνοβλάχικη – αρμάνικη καταγωγή του. Υπάρχει πλήθος ιστορικών αναφορών ότι τα βλαχοχώρια της Πίνδου προς την πλευρά των Γρεβενών, Περιβόλι, Σαμαρίνα, Σμίξη μπόλιασαν πολλές ελληνικές κοινότητες στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και ιδιαιτέρως από τις αρχές του 18^ου αιώνα και μετά. Οι βλάχικοι οικισμοί στο Σέλι του Βερμίου δημιουργήθηκαν, στα μέσα του 19^ου αιώνα, από τις φάρες αυτών των χωριών. Οικογένειες από τις ίδιες φάρες ενσωματώθηκαν στα ελληνοχώρια του Μενοικίου από το 1830 και μετέπειτα.

Η ιστορική προσέγγιση στο πρόσωπο του Ρήγα Βελεστινλή, (1757 ή 1758 ή 1762 – 1798), δεν αφορά, όπως είναι φυσικό, μόνο στην καταγωγή του. Ο Ρήγας υπήρξε μία σπουδαία μορφή, ένα φιλελεύθερο πνεύμα, με μία νεωτερική, για την εποχή του, πολιτική σκέψη και κουλτούρα. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε, πως ακολούθησε μία συνήθη διαδρομή για όλα τα «ανήσυχα» πνεύματα της εποχής. Από τη γενέτειρα στα σχολεία της Ζαγοράς, των Αμπελακίων ή του Αγίου Όρους, και από εκεί στην Κωνσταντινούπολη ή στη Σμύρνη, στο Βουκουρέστι, στη Βιέννη, στην Τεργέστη, στη Βενετία ή στην Αλεξάνδρεια και το Άμστερνταμ κλπ.

Η παρουσία του Ρήγα και οι σπουδές του στη Ζαγορά συνάδουν καλύτερα, από πλευράς ιστορικής τεκμηρίωσης, με τα τεκταινόμενα στην περιοχή του Πηλίου εκείνη την εποχή. Το 1762, ο μεγάλος ευεργέτης έμπορος και βιβλιόφιλος Ιωάννης Πρίγκος, (1725 – 1789), από τη Ζαγορά ίδρυσε στη γενέτειρά του μία βιβλιοθήκη στα πρότυπα της βιβλιοθήκης του Άμστερνταμ, την οποία εφοδίασε με 800 τόμους βιβλίων «σπάνιες εκδόσεις αρχαίας ελληνικής γραμματείας, έργα Βυζαντινών συγγραφέων, χρονογράφων, ιστορικών και πατέρων της εκκλησίας, καθώς και φιλοσοφικά και ιστορικά βιβλία αλλά και γεωγραφίες, άτλαντες και χάρτες». Το 1776, ο Πρίγκος ίδρυσε στη Ζαγορά και ένα ανώτερο σχολείο, το Ελληνομουσείο, από το οποίο αποφοίτησαν και ο Άνθιμος Γαζής και ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, εξέχουσες μορφές του προεπαναστατικού Ελληνικού Διαφωτισμού.

Ο Γιώργης Έξαρχος μας δίνει απλόχερα και αυτούσια την άγνωστη μονογραφία «Βιογραφία Ρήγα του Βελεστινλή» του Βολιώτη γιατρού, αναρχικού και σοσιαλιστή, Δημήτρη Στωικού, η οποία δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Προμηθεύς, που εξέδιδε από το 1889-1901 ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης από τον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου. Ο συγγραφέας μετά από ενδελεχή και κοπιώδη ερευνητική προσπάθεια κατάφερε να συλλέξει τις συνέχειες της μονογραφίας από τα σπαράγματα των φύλλων του Προμηθέα. Όπως αναφέρει «πρόκειται για ό,τι πιο αληθινό και πιο ακριβές γραμμένο μέχρι σήμερα για τον Ρήγα Βελεστινλή, και το δημοσιοποιούμε με μεγάλη χαρά… Ο Δ. Α. Στωικός αποκαλύπτει έναν Ρήγα, όπως στην πραγματικότητα ήταν ο βάρδος της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας των λαών, έναν αληθινά ανθρώπινο άγιο του οικουμενισμού και όχι έναν φαντασιακά αγιοποιημένο Ρήγα, όπως τον έχουν φέρει (ακόμα και εικονογραφικά!) στα δικά τους μέτρα νεογραικύλοι …ρηγολόγοι!».

Είναι αλήθεια ότι το πολιτικό – διοικητικό όραμα του Ρήγα παρέμεινε ασαφές υπό την έννοια των ελάχιστων πιθανοτήτων για την υλοποίησή του, αλλά και εξαιτίας της αιφνιδιαστικής και βίαιης εξέλιξης των πραγμάτων με τη σύλληψή του στην Τεργέστη τον Δεκέμβριο του 1797, και την εξάρθρωση του ολιγομελούς συνωμοτικού του πυρήνα. Ο Ρήγας και οι 7 σύντροφοί του, τον Μάιο του 1798, παραδόθηκαν από τις αυστριακές αρχές στους Οθωμανούς του Βελιγραδίου και τον Ιούνιο του ιδίου έτους, έπειτα από συνεχή βασανιστήρια, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους πετάχτηκαν στο Δούναβη. Οι Οθωμανοί ήθελαν να προλάβουν περαιτέρω πιέσεις από τη Δύση για να μην εκτελεστούν.

Επομένως, μία αποσαφήνιση του ιδεολογικού, πολιτικού και κοινωνικού, οράματος του Ρήγα Βελεστινλή μπορεί να προκύψει έμμεσα από άλλες πηγές. Για παράδειγμα, η εποχή ενηλικίωσης και διαμόρφωσης του χαρακτήρα του Ρήγα συμπίπτει με κορυφαία γεγονότα στο παγκόσμιο και ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, όπως είναι η Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783), και η Γαλλική «Επανάσταση» (1789-1799). Η παραμονή του Ρήγα στις ημιαυτόνομες Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, «ένα ανοιχτό παράθυρο» προς τη Δύση, τον βοήθησε να έχει ευκολότερη πρόσβαση σε πληροφορίες και επιρροές από τα τεκταινόμενα στην υπόλοιπη Ευρώπη. 

Το τι ακριβώς αποκόμισε ως ιδεολόγημα ο Ρήγας, ιδιαιτέρως από τη Γαλλική «επανάσταση του τρόμου», είναι δύσκολο να καθοριστεί σήμερα. Διότι ο Ρήγας δεν έζησε για να δει ότι το 1815, μετά την ήττα του αυτοκράτορα Ναπολέοντα στο Βατερλώ, η πολιτική και κοινωνική κατάσταση στη Γαλλία επανήλθε στην προεπαναστατική εποχή. Ο βασιλιάς εξακολουθούσε να είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος της Γαλλίας, με τους τραπεζίτες να τον ακολουθούν κατά πόδας. Πρόλαβε, όμως, να δει τον Ναπολέοντα να καταλύει και επίσημα, με τη συνθήκη του Καμποφόρμιο του 1797, την υπερχιλιετή Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας.

Κατά την ταπεινή μας άποψη, και σε σχέση με το περιεχόμενο της Χάρτας, η πολιτική διοίκηση που οραματιζόταν ο Ρήγας σε όλες τις περιοχές υπό την οθωμανική κατοχή, προσιδιάζει ως Κοινοπολιτεία, με τον πόλεμο των 13 τότε αποικιών της Μεγάλης Βρετανίας εναντίον της κηδεμονίας της Γηραιάς Αλβιόνος.

Ο Γιώργης Έξαρχος δημοσιεύει επίσης, στο νέο του βιβλίο, αυτούσιο το πόνημα του σπουδαίου Ρουμάνου ιστορικού Emil Virtosu, ο οποίος το 1946 εκπόνησε τη μελέτη με τίτλο «Νέα για τον Ρήγα Βελεστινλή πρόδρομο της ελληνικής ανεξαρτησίας». Η μελέτη δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Revista Istorica, με «πλήθος άγνωστων μέχρι τότε γραπτών μαρτυριών για τη ζωή, τη δράση και το έργο του Ρήγα, που αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές του ήρωα, σχετικές με την οικογένειά του, τη μητέρα του, τον αδελφό του, τις ερωτικές περιπέτειές του, τις διαμάχες του με τον βαρόνο Κιρλιάνο, τις κτηματικές διαφορές του με μονές και συμπολίτες του κ.α.».

Τέλος, ο συγγραφέας παρουσιάζει σημαντικά δημοσιεύματα από μία ανασκόπηση για τον Ρήγα Βελεστινλή στη Ρουμανία την περίοδο 1833-2001. Περιλαμβάνονται αδημοσίευτα και άγνωστα στην Ελλάδα έγγραφα από διάφορα Ρουμανικά αρχεία. Επίσης, «στο Παράρτημα συγκαταλέγονται (πρωτοδημοσιευόμενα στην ελληνική) ΄Εγγραφα και Γραπτές Πηγές – Κείμενα, για τον Ρήγα που στο σύνολό τους δίνουν άγνωστες συγκλονιστικές πληροφορίες για τη ζωή, τη δράση και το έργο αυτής της γιγαντιαίας οικουμενικής μορφής και προσωπικότητας, του αδούλωτου πολίτη και παγκόσμιου επαναστάτη διανοούμενου Ρήγα Βελεστινλή Γραμματικού».

Το βιβλίο του Γιώργη Έξαρχου «ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ, Ο ΒΑΡΔΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ», των εκδόσεων Ερωδιός, περιλαμβάνει, εκτός από έγγραφα, επιστολές και ντοκουμέντα, και 366 υποσημειώσεις με πλήθος ιστορικών στοιχείων για πρόσωπα και γεγονότα της εποχής, έναν πραγματικό θησαυρό γνώσεων.