ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ "ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ"

“hic requiescat corpus sancti Demetrii”

Η συγκλονιστική ιστορία της επανακομιδής των ιερών λειψάνων του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου

Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ

booksonthesites.blogspot.com

Το δημοσίευμα της «Μακεδονίας» της 13^ης Αυγούστου 1978 είχε 4στηλο τίτλο με ερωτηματικό: «Υπάρχουν τα λείψανα του Αγίου Δημητρίου σ’ ένα ιταλικό χωριό;». Στον υπότιτλο αναφερόταν: «Στο Σαν Λορέντζο ιν Κάμπο, κοντά στην Αγκόνα. – Σε κρύπτη του αββαείου βρέθηκε λάρνακα με λατινική επιγραφή που το αναφέρει». Στον υπέρτιτλο («καπέλο») έγραφε: «Ανακοίνωση έγινε στην Ακαδημία».

Διαβάζουμε στο lead του δημοσιεύματος: «Τα ιερά λείψανα του μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Θεσσαλονίκης, βρίσκονται σε μία μικρή ιταλική πολίχνη λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Αγκόνα. Τα ιερά λείψανα του Μυροβλύτη Αγίου, που είναι τόσο συνδεδεμένος με την ιστορία της Θεσσαλονίκης, ανακάλυψε η βυζαντινολόγος δ. Μαρία Θεοχάρη, που υπηρετεί στο ανώτατο ινστιτούτο οικουμενικών σπουδών του Μπάρι και διδάσκει ιστορία της βυζαντινής τέχνης».

Το San Lorenzo in Campo είναι μία ιταλική κωμόπολη 3.500 κατοίκων στην επαρχία Pesaro e Urbino, στη διοικητική περιφέρεια του Marche, 45 χιλιόμετρα δυτικά της Αγκόνα και 35 χιλιόμετρα νότια του Πέζαρο. Το κυριότερο αξιοθέατο της κωμόπολης είναι η γοτθικού ρυθμού εκκλησία του San Lorenzo, η οποία αποτελούσε τμήμα ενός Αββαείου των Βενεδικτίνων που ιδρύθηκε τον 10^ο αιώνα. Σε κρύπτη του Αββαείου βρέθηκαν τα ιερά λείψανα.

Η Ελληνίδα αρχαιολόγος είχε οδηγηθεί στα λείψανα του Αγίου Δημητρίου μελετώντας μία ψηφιδωτή εικόνα του 13^ου αιώνα στο Sassoferrato, μία κωμόπολη κοντά στο San Lorenzo in Campo. Τα συμπεράσματά της ανακοίνωσε σε συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, στις 15 Ιουνίου 1978, και καταχωρήθηκαν στα Πρακτικά της Ακαδημίας στον τ. 53 με τίτλο: «Ψηφιδωτή εικών του αγίου Δημητρίου και η ανεύρεσις των λειψάνων του αγίου εις Ιταλίαν».

Γιατί όμως οι Θεσσαλονικείς πληροφορήθηκαν για πρώτη φορά, το συγκλονιστικό αυτό γεγονός, δύο μήνες μετά τις ανακοινώσεις της Θεοχάρη στην Ακαδημία Αθηνών; Μα γιατί στις 20 Ιουνίου 1978 η πόλη βίωσε τον σεισμό των 6,5 ή 6,6 Ρίχτερ, με εστιακό βάθος μόλις 10-16 χιλιομέτρων στο χωριό Στίβος, ανάμεσα στις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη. Ο σεισμός της Θεσσαλονίκης καταγράφηκε στους ισχυρότερους σεισμούς του 1978 παγκοσμίως. Εάν δεν έπεφτε η μοιραία πολυκατοικία στην πλατεία Ιπποδρομίου με τους 37 νεκρούς ενοίκους, θα επρόκειτο για σεισμό με το μικρότερο αριθμό απωλειών σε σχέση με την ένταση και το μέγεθος των καταστροφών, καθώς εκτιμήθηκε ως «καταστροφικός» στη 12βάθμια κλίμακα Μερκάλι.

Καταλαβαίνει κανείς τη συγκίνηση των Θεσσαλονικέων, και ενώ ακόμη η πόλη δεν είχε συνέλθει από τις καταστροφικές συνέπειες του σεισμού, όταν πληροφορήθηκαν τη χαρμόσυνη αυτή είδηση. Ο τότε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Μακαριστός Παντελεήμων Β΄ αντέδρασε ακαριαίως. Με αρχιερατική επιστολή προς τον Επίσκοπο του Fano, Costanzo Micci, στον οποίο υπαγόταν εκκλησιαστικώς το Αββαείο του San Lorenzo in Campo, ο Παντελεήμων εξουσιοδότησε τον τότε Αρχιμανδρίτη Παντελεήμονα Καλπακίδη, Γενικό Αρχιερατικό Επίτροπο της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, να παραλάβει και να μεταφέρει από το Αββαείο της ιταλικής κωμόπολης το ιερό λείψανο του Μεγαλομάρτυρος Αγίου Δημητρίου.

Ο τότε Αρχιμανδρίτης και νυν Μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμων θα γράψει 25 χρόνια αργότερα, στον πρόλογο της συναρπαστικής έκδοσης «Μεθ’ ημών ο χαριτόβρυτος Δημήτριος», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 25 χρόνων από την επανακομιδή των ιερών λειψάνων στη Θεσσαλονίκη: «Η χάρις του αγίου μεγαλομάρτυρος αγίου Δημητρίου και η εμπιστοσύνη του μακαριστού Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος του Β΄ στο ταπεινό πρόσωπό μου με αξίωσαν να διακονήσω στο έργο της επανακομιδής από την Ιταλία των πανσέπτων και χαριτοβρύτων λειψάνων του πολιούχου της Θεσσαλονίκης, αγίου Δημητρίου, και να συνοδεύσω μαζί με τον Παναγιώτατο τον Οκτώβριο του 1978 την τίμια Κάρα του και τον Απρίλιο του 1980 το μεγαλύτερο μέρος των ιερών λειψάνων του Αγίου στη γενέτειρά τους Θεσσαλονίκη».

ΕΙΧΕ « ΛΑΛΗΣΕΙ ΑΓΑΘΑ»

Προσφάτως, είχαμε την τιμή και τη χαρά να ακούσουμε από τον ίδιο τον σεβασμιότατο Μητροπολίτη Βεροίας και Ναούσης κ. Παντελεήμονα να εξιστορεί το χρονικό της αποστολής του στην Ιταλία, το οποίο εμπεριστατωμένα και τεκμηριωμένα παρουσίασε το 2005 στο «Μεθ’ ημών ο χαριτόβρυτος Δημήτριος», που ευγενικά χορήγησε στην istorikimnimi. Ακούγοντας και διαβάζοντας τις λεπτομέρειες της συγκλονιστικής αυτής εξιστόρησης θα επισημάνουμε δύο πράγματα: α) Όπως είναι προφανές, γίνεται κατανοητό ότι ελάχιστοι ιεράρχες είχαν τη χαρά και την ευλογία να βιώσουν ένα τέτοιο γεγονός, β) πώς ήταν δυνατόν μία επισκοπή να συναινέσει να δοθούν στη Θεσσαλονίκη τα ιερά λείψανα ενός Αγίου που επί σειρά αιώνων γιόρταζαν και τιμούσαν ως Άγιο της πόλης τους; Την απάντηση έδωσε ο σεβασμιότατος κ. Παντελεήμων:

«Φθάσαμε στο επισκοπείο και άρχισε η συζήτηση. Για πολλοστή φορά ο Παναγιώτατος και εγώ επαναλάβαμε το δίκαιο αίτημα της επαναφοράς των αγίων λειψάνων στη Θεσσαλονίκη, επαναλάβαμε τα επιχειρήματά μας όσο πιο πειστικά μπορούσαμε. Και εκείνοι με τη σειρά τους προσπαθούσαν να μας εξηγήσουν ότι τους ήταν δύσκολο να αποχωρισθούν τον άγιο Δημήτριο, με τον οποίο είχαν συνδέσει αιώνες τώρα τη ζωή τους και τη ζωή της πόλεώς τους.

Κάποια στιγμή, και ενώ η συζήτηση διαρκούσε, ο Επίσκοπος του Fano ζήτησε να αποσυρθεί για λίγο με τον προϊστάμενο του ναού και τον Γενικό Γραμματέα της επισκοπής του Fano. Εμείς μείναμε και τους περιμέναμε. Από το διπλανό γραφείο στο οποίο είχαν αποσυρθεί ακούσθηκε κάποια στιγμή μία πολύ έντονη συζήτηση που έμοιαζε περισσότερο με λογομαχία. Δεν καταλαβαίναμε τι έλεγαν, σε λίγο όμως επέστρεψαν και ο Επίσκοπος του Fano μας ανακοίνωση τη χαρμόσυνη είδηση. Θα μας έδιναν σε πρώτη φάση την τιμία Κάρα και στη συνέχεια και τα υπόλοιπα ιερά λείψανα του Αγίου. Την αγωνία μας διαδέχθηκε η χαρά και την ανησυχία μας η συγκίνηση. Ο άγιος Δημήτριος είχε κάνει για μία ακόμη φορά το θαύμα του, είχε «λαλήσει αγαθά» στην ψυχή του Επισκόπου και των Λαουρεντίων που δέχθηκαν να μας χαρίσουν αυτόν τον πολύτιμο θησαυρό. Ο άγιος Δημήτριος θα επέστρεφε μετά από οκτακόσια χρόνια και πάλι στην πατρίδα του για να ενισχύσει και να ενθαρρύνει τους συμπολίτες του σε μία τόσο δύσκολη ώρα».

Ένα μήνα πριν ο κ. Παντελεήμων είχε επισκεφθεί ως προσκυνητής την κρύπτη του Αββαείου και ο προϊστάμενος don Araldo Angeloni του είχε δώσει ένα μικρό τεμάχιο του ιερού λειψάνου, γνωρίζοντας βεβαίως την ιδιότητα του κ. Παντελεήμονος στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Ως εκ τούτου, ο don Araldo εξεπλάγην αργότερα με το αίτημα για την επιστροφή των σεπτών και μυροβλύτων λειψάνων στη Θεσσαλονίκη, αλλά παρ’ όλα αυτά συναίνεσε εκ καρδίας. Από πού προκύπτει αυτό; Τον don Araldo Angeloni είχαμε τη χαρά να τον γνωρίσουμε κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στη Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης. Είναι σήμερα 94 ετών και χαίρει άκρας υγείας και πλήρους διαύγειας! Ο don Araldo έχει την προστασία του Αγίου Δημητρίου!

Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΗΛΑΣΙΩΝ

Την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και τους Ενετούς τον Απρίλιο του 1204 ακολούθησε η μεγαλύτερη λεηλασία και καταστροφή πολιτιστικών θησαυρών που γνώρισε η ανθρωπότητα. Οι Λατίνοι λεηλάτησαν συσσωρευμένο πλούτο αιώνων από κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό κτίριο. Τεράστιες ποσότητες χρυσού και αργύρου μεταφέρθηκαν στη Δύση. Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες απογυμνώθηκαν και εκτός των πολυτίμων σκευών και χειρογράφων μεταφέρθηκαν στις πόλεις των Λατίνων και τα ιερά λείψανα δεκάδων Αγίων. «Οι Άγιες Τράπεζες της Αγίας Σοφίας, που τις θαύμαζε όλη η οικουμένη, τεμαχίστηκαν, προκειμένου να προσποριστούν οι Σταυροφόροι τα πολύτιμα υλικά τους. Άλογα και μουλάρια οδηγήθηκαν στο ναό για να μεταφέρουν τα φορτία των ιερών σκευών, των χρυσών και αργυρών πλακών του θρόνου, των αμβώνων και των θυρών και των όμορφων διακοσμήσεών του».  Ο Βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός του 12^ου αιώνα Νικήτας Χωνιάτης υπήρξε αυτόπτης μάρτυς της Άλωσης της πόλης από τους Σταυροφόρους και περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα την τραγική εκείνη περίοδο στο κυριότερο έργο του «Χρονική διήγησις του Χωνιάτου κυρ Νικήτα αρχομένη από της Βασιλείας Ιωάννου του Κομνηνού και λήγουσα μέχρι της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως».

Δεν έγινε επιβεβαιωθεί βιβλιογραφικά και σύμφωνα με τις πηγές σε ποια χρονική περίοδο αφαιρέθηκαν τα ιερά λείψανα του αγίου Δημητρίου από το ναό της Θεσσαλονίκης. Κατά τις ανασκαφικές εργασίες στο ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου, μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917, επιβεβαιώθηκε οριστικά ότι τα ιερά λείψανα δεν βρίσκονταν εκεί. Συνεπώς, μία πολύ πιθανή εκδοχή είναι να αφαιρέθηκαν από τους Σταυροφόρους κατά τη διάρκεια της κατοχής της πόλης μεταξύ του 1204 και του 1223. Πώς όμως βρέθηκαν στο San Lorenzo in Campo; Γράφει ο κ. Παντελεήμων, επικαλούμενος τα πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών με την παρουσίαση του θέματος από την αρχαιολόγο Μαρία Θεοχάρη:

«Σύμφωνα με το αρχείο του Αββαείου, το ιερό λείψανο αποκαλύφθηκε θαυματουργικά στις 20 Ιουνίου του 1520, όταν κατά τη διάρκεια της θείας Λειτουργίας οι πιστοί άκουαν θορύβους που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν. Μετά από έρευνες που έγιναν με πρωτοβουλία του επισκόπου Marco Vigerio, στη δικαιοδοσία του οποίου ανήκε η μονή, αποκαλύφθηκε κάτω από την κεντρική αγία Τράπεζα, κτισμένη μέσα στον τοίχο, ξύλινη ερυθρόχρωμη λάρνακα που περιείχε ιερά λείψανα. Μέσα στη λάρνακα βρισκόταν μία μολύβδινη πλάκα με την επιγραφή “hic requiescat corpus sancti Demetrii” (εδώ αναπαύεται το σώμα του αγίου Δημητρίου)».