ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ: Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΩΝ ΜΑΧΩΝ

Για να μην επιστρέψουμε στην Ελλάδα της Μελούνας

Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ

booksonthesites.blogspot.com

Τα υψώματα της Μελούνας από το μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας σε λόφο πάνω από την Ελασσόνα. Από τον αυχένα της Μελούνας κατέβηκαν οι οπλίτες των ελληνικών μεραρχιών στις 6 Οκτωβρίου 1912 προς την Τσαριτσάνη, που μόλις διακρίνεται στο βάθος αριστερά.

Η μάχη της Μελούνας (17-18 Απριλίου 1897), στην τότε οροθετική γραμμή του Βασιλείου της Ελλάδος και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτέλεσε το προοίμιο για την καταστροφική ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ορεινή διάβαση της Μελούνας στα νοτιοδυτικά του Κάτω Ολύμπου, με υψόμετρο 540 μ., σχηματίζεται από τον ορεινό όγκο του Μενεξέ (868 μ.) από τα βόρεια και του υψώματος Μελούνα (563 μ.) από τα νότια. Αυτός ο αυχένας χωρίζει την πεδιάδα της Ελασσόνας από την πεδιάδα του Πηνειού ποταμού, και την εποχή εκείνη ήταν ουσιαστικά η μόνη πιθανή δίοδος προς τη Μακεδονία, όπως βεβαίως και την περίοδο των βαλκανικών πολέμων 1912-1913.

Τον Οκτώβριο του 1912 οι όροι είχαν αντιστραφεί. Τώρα 2 τουρκικές μεραρχίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν 5 άρτια οργανωμένες ελληνικές μεραρχίες, οι άνδρες των οποίων ρίχτηκαν στον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας ψυχή τε και σώματι. Το γαϊτανάκι της εμπλοκής των βαλκανικών δυνάμεων με την οθωμανική αυτοκρατορία είχε αρχίσει στις 30 Σεπτεμβρίου, με την ταυτόσημη διακοίνωση που επέδωσαν ταυτόχρονα οι κυβερνήσεις Σερβίας, Βουλγαρίας και Ελλάδος προς τον πρέσβη της Τουρκίας στη χώρα τους, με αίτημα την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που προέβλεπε η συνθήκη του Βερολίνου (1878-1880) για τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Στις 4 Οκτωβρίου 1912, Σερβία και Βουλγαρία κήρυξαν τον πόλεμο στην Τουρκία.

Λίγες ημέρες πριν, η Τουρκία είχε κατασχέσει όλα τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν στα λιμάνια της, ύψωσε σ’ αυτά την τουρκική σημαία και τα χρησιμοποιούσε για τη μεταφορά στρατευμάτων και εξοπλισμού! Η ελληνική κυβέρνηση είχε απαιτήσει να απελευθερωθούν τα ελληνικά πλοία έως τις 16:00 της 3^ης Οκτωβρίου 1912. Η προθεσμία παρήλθε και στις 5 Οκτωβρίου το Ελληνικό Βασίλειο κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Αξίζει να δούμε το κείμενο της ανακοίνωσης κήρυξης πολέμου που επέδωσε ο Έλληνας πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη στην τουρκική κυβέρνηση:

«Κήρυξις πολέμου. Ο υπογεγραμμένος Πρέσβης της Ελλάδος κατά διαταγήν της Κυβερνήσεώς του έχει την τιμήν να προβή εις την ακόλουθον ανακοίνωσιν εις την Α.Ε. τον Υπουργόν των Εξωτερικών της Α.Μ. του Σουλτάνου. Επειδή η Υψηλή Πύλη δεν απήντησεν εις την κατηγορηματικήν διακοίνωσιν, ήν αι Κυβερνήσεις Βουλγαρίας, Ελλάδος και Σερβίας έσχον την τιμήν να τη απευθύνωσι την 30ήν Σεπτεμβρίου και επειδή η κατάστασις, ήτις ήτο ήδη αρκετά κρίσιμος ένεκα της παρά το Διεθνές Δίκαιον κατασχέσεως υπό της Τουρκίας των Σερβικών πολεμοφοδίων και των Ελληνικών πλοίων απέβη έτι μάλλον απειλητική ως εκ των εν τοις συνόροις επιθέσεων των Τουρκικών στρατευμάτων κατά των Σερβικών και Βουλγαρικών προφυλακών, ως και της διακοπής των διπλωματικών σχέσεων, εις ην παρά τα διεθνή νόμιμα προέβη η Τουρκία, η Κυβέρνησις της Α.Μ. του Βασιλέως των Ελλήνων αναγκάζεται προς μεγίστην αυτής λύπην να προστρέξη εις την δύναμιν των όπλων, επιρρίπτουσα εις την Οθωμανικήν κυβέρνησιν πάσαν ευθύνην δια την διακοπήν των σχέσεων μεταξύ της Ελλάδος και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έχω την τιμήν να πληροφορήσω την Αυτοκρατορικήν Κυβέρνησιν ότι από της στιγμής ταύτης η Ελλάς ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν μετά της Τουρκίας, και θεωρών την αποστολήν μου λήξασαν εγκαταλείπω την Κωνσταντινούπολιν όσον τάχιον».

Κων/πολις 5-Χ-1912. Γρυπάρης.

Σχεδιάγραμμα της επέλασης του ελληνικού στρατού από τα υψώματα της Μελούνας προς τα στενά του Σαρανταπόρου και τα Σέρβια

Την ίδια ημέρα, ο Γεώργιος ο Α΄ είχε απευθύνει διάγγελμα προς τον Ελληνικό λαό: «… Ο κατά ξηράν και θάλασσαν στρατός ημών εν πλήρει συναισθήσει του καθήκοντος αυτού προς το Έθνος και την χριστιανοσύνην, μνήμων των εθνικών αυτού παραδόσεων και υπερήφανος δια την ηθικήν αυτού Υπεροχήν και αξίαν, αποδύεται μετά πίστεως, εις τον αγώνα όπως δια του τιμίου αυτού αίματος αποδώση την ελευθερίαν εις τους τυραννουμένους…». Για την ιστορία, πρωθυπουργός ο Ελευθέριος Βενιζέλος και στο υπουργικό συμβούλιο οι: Λάμπρος Α. Κορομηλάς, Κωνσταντίνος Δ. Ρακτιβάν, Εμμανουήλ Ρέπουλης, Ιωάννης Δ. Τσιριμώκος, Αλέξανδρος Ν. Διομήδης, Ανδρέας Μιχαλακόπουλος και Νικόλαος Α. Στράτος.

Σύμφωνα με τη Γενική Διαταγή Επιχειρήσεων της 4^ης Οκτωβρίου, ο Ελληνικός στρατός, από το πρωί της 5^ης Οκτωβρίου, θα έφτανε μέχρι τη γραμμή Λυγαριά – Λεύκη – Δομένικο – Βερδικούσα – Φωτεινό. Το βράδυ της ίδιας ημέρας η 1^η Στρατιά είχε διανυκτερεύσει στα υψώματα από Αετοράχη – Μελούνα – Μπατζιό και Μερκέζι. Στις 12 το μεσημέρι της 6^ης Οκτωβρίου η ιστορική Τσαριτσάνη υποδεχόταν τον Κωνσταντίνο και τους άνδρες των μεραρχιών. Η Τσαριτσάνη ήταν η πρώτη κωμόπολη που απελευθερώθηκε το 1912. Η Ελασσόνα την εποχή εκείνη ήταν ελάσσονος σημασίας οικισμός, σε σχέση με την Τσαριτσάνη. Και ενώ ο κύριος όγκος του Στρατού Θεσσαλίας απελευθέρωνε την Ελασσόνα, το απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδη κινήθηκε δυτικά και απελευθέρωσε τη Δεσκάτη.

Ακολούθησε η επέλαση προς το Σαραντάπορο, τα Σέρβια, την Κοζάνη, τα Γιαννιτσά, τη Θεσσαλονίκη. Να τι έγραφε το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ, στις 11 Οκτωβρίου 1912:

«Η μάχη του Σαρανταπόρου κατέληξεν εις την άλωσιν της Πόρτας και των Σερβίων, παραδώσασα εις χείρας του Ελληνικού Στρατού την οχυρωτέραν δίοδον της Μακεδονίας και πλήθος αιχμαλώτων και λαφύρων, αφίνει προ αυτού εφεξής ανοικτόν τον δρόμον προς την Θεσσαλονίκην. Αι άλλαι δίοδοι δεν παρέχουν ικανόν έρεισμα εις στρατόν όστις καταδιωχθείς και αποσυντεθείς απώλεσε το ηθικόν του, και εξετοπίσθη εκ της σπουδαιοτέρας θέσεως, την οποίαν η προ εικοσαετίας γραφείσα μυστική έκθεσις του στρατηγού Βοσέρ εθεώρει ως απόρθητον. Όσον αφορά το Στενόν της Πέτρας, υπάρχει πιθανότης ότι θα εγκαταλειφθή και τούτο παρά των Τούρκων, διότι δύναται ως γνωστόν να υπερφαλαγγισθή από της θαλάσσης και της Βερροίας.

Και αν λοιπόν η καταδίωξις του υπό τον Διάδοχον Στρατού δεν προελάμβανε την ανασύνταξιν του υποχωρούντος εχθρικού σώματος, δια τοσούτον ενδόξου και περιφανούς νίκης, πάντως η μικρά αυτού αριθμητική δύναμις και αι άλλαι διαθέσιμοι στρατιωτικαί μονάδες των Τούρκων εν Μακεδονία, δεν θα ήσαν ικαναί ν’ αντιτάξουν σοβαράν άμυναν. Οσονδήποτε δε βραδέως και αν προχωρήση ο Ελληνικός στρατός ως εκ των δυσχερειών αίτινες θα καθίστανται ολονέν μεγαλύτεραι, εφ’ όσον απομακρύνεται από την βάσιν της ενεργείας του, μετ’ ολίγας ημέρας θα ευρίσκεται εντός της Θεσσαλονίκης».

Από το Σαραντάπορο ακόμα η κατεύθυνση του Ελληνικού στρατού ήταν προς τη Θεσσαλονίκη, με τις «ευλογίες» και του Ταχσίν Πασά ο οποίος υποχωρούσε σταδιακά προς τη συμβασιλεύουσα του Βυζαντίου. Ο Καλαποθάκης το γνώριζε και το έγραφε πρωτοσέλιδα, αλλά το «σύστημα» για να βάλει στο κάδρο τον Βενιζέλο επινόησε τα περί Μοναστηρίου και τον ήθελε να στέλνει …τηλεγραφήματα στον Κωνσταντίνο για να του υποδείξει δήθεν να προχωρήσει προς τη Θεσσαλονίκη! Ακόμη και σήμερα η βενιζελική πανεπιστημιακή νομενκλατούρα επαναλαμβάνει τα ίδια μυθεύματα για το …τηλεγράφημα του Βενιζέλου. Ενώ τον Κωνσταντίνο και τους επιτελικούς αξιωματικούς Μηχανικού, τον Ιωάννη Μεταξά και τον Βίκτωρα Δούσμανη, που υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης, τους έχουν εξοβελίσει εις το πυρ των εξώτερον.

Επισκεφθήκαμε εντός του έτους την Ιερά Μονή Ολυμπιωτίσσης, το παλαιότερο μοναστήρι της παραολύμπιας περιοχής, το οποίο βρίσκεται από τα μέσα του 14^ου αιώνα σε λόφο βορειοδυτικά της πόλης της Ελασσόνας. Από τα υπάρχοντα μέχρι τώρα στοιχεία εκτιμάται ότι το καθολικό της Μονής είναι προγενέστερο καθώς χορηγοί θεωρούνταν οι συνδιοικητές της Θεσσαλίας Κωνσταντίνος και Θεόδωρος (1289-1303). Από τον προαύλιο χώρο του καθολικού αντικρίσαμε την πεδιάδα της Ελασσόνας, την Τσαριτσάνη και τα υψώματα της Μελούνας και συνειρμικά «είδαμε» τις ελληνικές μεραρχίες να κατηφορίζουν προς τη Τσαριτσάνη και την Ελασσόνα. Από τα υψώματα αυτά και από αυτή τη μικρή πεδιάδα ξεκίνησε η απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Η Ελλάδα ξεκίνησε τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο με 7 μεραρχίες πεζικού και 1 ταξιαρχία ιππικού, ενώ η 8^η μεραρχία συγκροτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1912 στην Ήπειρο από τις εκεί δυνάμεις των Ελλήνων. Συνολικά διέθετε 129.000 άνδρες και 180 πυροβόλα. Από την πλευρά της η Βουλγαρία διέθετε 11 μεραρχίες πεζικού, με διπλάσια δύναμη ανδρών σε κάθε μεραρχία σε σχέση με την ελληνικές μεραρχίες, 1 μεραρχία και 1 ταξιαρχία ιππικού. Συνολικά η Βουλγαρία ξεκίνησε τον πόλεμο με 300.000 άνδρες, 5.000 ιππείς και 720 πυροβόλα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (πρώην Γραφείο Πολεμικής Εκθέσεως) και τους σχετικούς πίνακες που δημοσιεύτηκαν από την πρώτη εξιστόρηση των Βαλκανικών Πολέμων το 1932, κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο 1912-1913 σκοτώθηκαν 81 αξιωματικοί και 682 οπλίτες, ενώ οι τραυματίες ήταν αντιστοίχως 87 και 3.583. Από τα στοιχεία αυτά λείπουν οι απώλειες μερικών μονάδων καθώς δεν υπήρξαν επαρκή στοιχεία για την τεκμηρίωση τους.

Λαϊκή απεικόνιση της φονικής μάχης του Κιλκίς, τον Ιούνιο του 1913 

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, όλοι μας την τιτάνια και επική προσπάθεια που κατέβαλαν οι οπλίτες, οι αξιωματικοί και το Γενικό Επιτελείο, τόσο εναντίον των Τούρκων στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, όσο και εναντίον των Βουλγάρων στις φονικές μάχες του Κιλκίς – Λαχανά, 19-21 Ιουνίου 1913, όταν η Βουλγαρία έκανε το ολέθριο στρατηγικό λάθος να προκαλέσει τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο εναντίον των πρώην συμμάχων της, της Ελλάδας και της Σερβίας. Τις επόμενες δεκαετίες, τα μνημεία των πεσόντων ηρώων στους Βαλκανικούς Πολέμους ξεφύτρωναν σαν μανιτάρια σε κάθε χωριό, κωμόπολη και πόλη της ελληνικής επικράτειας.

Οι απώλειες του στρατού μας στις μάχες εναντίον των Βουλγάρων ήταν τρομακτικές: 197 αξιωματικοί και 2.397 οπλίτες νεκροί, ενώ οι τραυματίες αξιωματικοί ήταν 429 και οι τραυματίες οπλίτες 18.872. Συνολικά είχαν τεθεί εκτός μάχης 21.894 άνδρες, ενώ από την πλευρά της Βουλγαρίας είχαν τεθεί εκτός μάχης (νεκροί και τραυματίες) 83.000 άνδρες. Τους νικήσαμε, λοιπόν, κατά κράτος και απελευθερώσαμε τη Μακεδονία.

ΔΕΝ ΜΑΣ ΤΗ ΧΑΡΙΣΕ ΚΑΝΕΝΑΣ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ.

ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΑΜΕ ΜΕ ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΩΝ ΠΡΟΓΟΝΩΝ ΜΑΣ.

Για το λόγο αυτό, κάποιοι άκαπνοι επαρμένοι δούλοι των αποικιοκρατών, που έχουν στείλει στο Υπερταμείο τα ιερά και τα όσια της Φυλής, να αφήσουν τη διπλωματία της κότας και αν θέλουν να χαρίσουν όνομα, εθνότητα και γλώσσα στα Σκόπια, προς τέρψιν των διεθνών δυναστών και τοκογλύφων, ας δώσουν το δικό τους όνομα. Θα τους πάει γάντι τους Σκοπιανούς.