Translate

Πέμπτη 12 Μαΐου 2016

ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝ ΕΑΝ...



Η ιστορική έρευνα και η εξαγωγή συμπερασμάτων από τη διατύπωση σεναρίων

Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ
booksonthesites.blogspot.com

Μία ενδιαφέρουσα προέκταση στην προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων είναι η διατύπωση σεναρίων σχετικά με τις πιθανολογούμενες εξελίξεις, εάν στην ιστορική τους διαδρομή τα πράγματα είχαν γίνει αλλιώς. Αυτό θα μπορούσε να παραλληλισθεί με την επίλυση αρκετών προβλημάτων της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, επίλυση που καθίσταται δυνατή μόνον με την προέκταση, για παράδειγμα, των πλευρών ή των διαμέσων των γεωμετρικών σχημάτων. Αλλά στην περίπτωση αυτή η υπόθεση αποδεικνύεται ή απορρίπτεται με μαθηματικό τρόπο. Στην ιστορική έρευνα είναι αδύνατον να τεκμηριωθεί μία υπόθεση με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτήσει την ισχύ μίας μαθηματικού τύπου επιβεβαίωσης, και συνεπώς αποκτά συνήθως χαρακτηριστικά ιστορικού μυθιστορήματος.

O Niall Ferguson ασχολήθηκε επισταμένως με αυτή την προσέγγιση της ιστορίας, που ονομάστηκε και εναλλακτική, υποθετική ή εικονική ιστορία ή ιστορία «αντιπαραδειγμάτων» ή ακόμη και ιστορία εικασιών. Γενικότερα πρόκειται για την πιθανολόγηση σχετικά με το τι δεν συνέβη, ή τι θα μπορούσε να είχε συμβεί, για να καταλάβουμε ενδεχομένως τι συνέβη τελικά. Στο πολύκροτο έργο του για τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο (“The Pity of War”), ο Ferguson μας υπενθύμισε τη συλλογή κειμένων του συγγραφέα Sir John Collings Squire, μία έκδοση του 1931 με τίτλο “If it Had Happened Otherwise”, (Εάν τα πράγματα είχαν γίνει αλλιώς»). Μεταξύ των κειμένων που δημοσιεύτηκαν ήταν του Andre Maurois (φαντάστηκε τις πιθανές εξελίξεις στην Ευρώπη και στον κόσμο εάν δεν είχε γίνει η λεγόμενη «Γαλλική Επανάσταση»), του Emil Ludwig (διατύπωσε εικασίες για τις εξελίξεις στην περίπτωση που δεν είχε πεθάνει το 1888 ο Γερμανός Αυτοκράτορας Φρειδερίκος Γ΄, μετά από 99 ημέρες παραμονής στο θρόνο), του Harold Nicolson (σύμφωνα με την εναλλακτική θεώρησή του, ο Lord Byron δεν πέθανε στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης αλλά επέζησε ως ο πρώτος βασιλεύς της Ελλάδος μετά το 1830), αλλά και του Winston S. Churchill!

ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΙ ΛΕΜΕ

Ο Churchill έγινε κατά πολύ πλουσιότερος γράφοντας, ως πρωταγωνιστής, την ιστορία των δύο παγκοσμίων πολέμων. Επομένως, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς φαντάστηκε τις εξελίξεις εάν κάτι θα είχε συμβεί αλλιώς. Υποθέτοντας, λοιπόν, ότι οι Νότιοι είχαν νικήσει στον αμερικανικό εμφύλιο, προέβλεψε τη δημιουργία το 1905 μίας τριπλής Αγγλόφωνης Ένωσης μεταξύ της Βρετανίας, της Συνομοσπονδίας των Νοτίων και της Συνομοσπονδίας των Βορείων. Επίσης, υπό το βάρος της πολιτικής αφοπλισμού που υποτίθεται ότι θα ακολουθούσε η «Αγγλόφωνη Ένωση», θα είχε δημιουργηθεί μία αντίστοιχη Γερμανική Ενοποίηση, ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος δεν θα είχε συμβεί κλπ.

Βεβαίως, οι «φαντασιώσεις» αυτές του Churchill προκαλούν θυμηδία και, γνωστού όντος ότι επρόκειτο για έναν ιδιοφυή πολιτικό, μάλλον εσκεμμένα έδωσε στο κείμενό του τέτοια χαρακτηριστικά. Ο Churchill έχτισε τις βάσεις της πολιτικής σταδιοδρομίας του στην πρώτη 20ετία του 20ου αιώνα, και συμμετείχε ενεργά στη διοίκηση του βρετανικού Imperium. Συνεπώς, γνώριζε πρόσωπα και πράγματα των οικονομικών μεγιστάνων του πλούτου και κυρίως των μεγάλων πολεμικών βιομηχανιών, που οδήγησαν στη στυγνή αποικιοκρατική εκμετάλλευση πολλών περιοχών του πλανήτη και στο Ολοκαύτωμα των ευρωπαϊκών λαών.

 Για παράδειγμα, μία προφανής εικασία – που άπτεται και ελληνικού ενδιαφέροντος γιατί οδήγησε τη χώρα στον Εθνικό Διχασμό - θα ήταν τι θα γινόταν αν ο ίδιος δεν είχε τη «φαεινή» – εγκληματική ιδέα για τη συμμαχική επιχείρηση στα Δαρδανέλια, που στοιχειώνει ακόμη τις χώρες της πάλαι ποτέ κραταιάς Βρετανικής κοινοπολιτείας. Την ιστορία των «αντιπαραδειγμάτων», με την οποία ο Τσώρτσιλ «έσπαγε πλάκα» το 1931, ο Ελευθέριος Βενιζέλος τη χρησιμοποιούσε το 1934 για να δικαιολογήσει τα …αδικαιολόγητα! Διαβάστε τι θα είχε συμβεί – κατά Βενιζέλο - αν η Ελλάδα συμμετείχε το 1915 στην ολέθρια για τους «συμμάχους» εκστρατεία στα Δαρδανέλια:

«… Άνευ της εκθέσμου ενεργείας του κ. Μεταξά εξελθόντος των στρατιωτικών καθηκόντων του δια να μεταβάλη την υπό της υπευθύνου κυβερνήσεως έγκρίσει του βασιλέως αποφασισθείσαν πολιτικήν, η επιστράτευσις θα εκηρύσσετο την ιδίαν εσπέραν, εις διάστημα ολιγώτερον της εβδομάδος θα κατελαμβάνετο η χερσόνησος της Καλλιπόλεως, ο βασιλεύς θα εισήρχετο εις την Κωνσταντινούπολιν επί κεφαλής του ελληνικού στρατού και αγγλογαλλικών αγημάτων, τα Δαρδανέλλια και ο Βόσπορος θα ηνοίγοντο, η Ρωσία η οποία τότε ευρίσκετο εις Πρεμύσλ θα ανεφωδιάζετο με πολεμικόν υλικόν του οποίου εστερείτο, η Βουλγαρία και η Ρουμανία θα εισήρχοντο πιθανώνατα έκτοτε εις τον πόλεμον παρά το πλευρό των συμμάχων και μετά την οριστικήν αποτυχίαν της επιθέσεως κατά του Βερδέν το θέρος του 1916 η Γερμανία μη έχουσα να επιδεικνύει εις τον λαόν της τον χάρτην του πολέμου, ο οποίος εσημείωνε νίκην της εις το ανατολικόν μέτωπον και τα επ’ αυτής κατεχόμενα ξένα εδάφη, θα ηναγκάζετο τότε να ζητήση ειρήνην παραιτουμένη της Αλσατίας και της Λωρραίνης. Ο πόλεμος ούτω θα εβραχύνετο κατά το ήμισυ, οι νεκροί του πολέμου και οι ανάπηροι θα ήσαν οι ημίσεις, η καταστροφή συγκεντρωμένου πλούτου, την οποίαν έφερε ο πόλεμος, θα ήτο κατά τα 2/3 ή τουλάχιστον κατά τα 3/5 μικροτέρα, διότι γνωστόν είναι με ποίαν πρόοδον ηύξανον από μηνός εις μήνα αι δαπάναι του πολέμου. Επομένως, η ανθρωπότης ολόκληρος δεν θα υφίστατο τόσον ισχυρόν τον εκ του πολέμου κλονισμόν και τα μεταπολεμικά προβλήματα που αντιμετωπίζομεν θα ήσαν πολύ μικρότερα και η λύσις των πολύ ευκολωτέρα.
Αυτή είναι η συμφορά της ανθρωπότητος δια την οποίαν τόσον βαρείαν υπέχει ευθύνην ο κ. Μεταξάς. Έκαστος ημπορεί να κρίνη πόσον βαρεία είναι η ευθύνη του κ. Μεταξά απέναντι της Ελλάδος και του βασιλέως Κωνσταντίνου. Άνευ της εκθέσμου δράσεώς του, κατά την μοιραίαν εκείνην ημέραν του Φεβρουαρίου του 1915, ο εθνικός διχασμός θα επρολαμβάνετο και ο Κωνσταντίνος θα ήτο ένας εκ των κυριωτάτων παραγόντων της νίκης των συμμάχων και αντί να αποθάνη εξόριστος εις τα ξένα θα εβασίλευεν ευτυχής επί ηνωμένου του έθνους, ενώ η Ελλάς θα επραγματοποίει με μικράς σχετικώς θυσίας όλα τα εθνικά της όνειρα» (sic!!). 

ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΙΜΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ;

 

Σύμφωνα με το εισαγωγικό κείμενο της ανθολογίας του Squire «δεν υπάρχει ενέργεια ή γεγονός, μικρής ή μεγάλης σημασίας, που δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί διαφορετικά, και συμβαίνοντας αλλιώς να μην είχε ίσως τροποποιήσει την παγκόσμια ιστορία». Αλλά στην προηγούμενη περίπτωση καταφανώς δεν ισχύει επακριβώς ο ορισμός για την εναλλακτική ιστορία. Δηλαδή, η ανάλυση του τι δεν συνέβη, δεν οδηγεί και στην κατανόηση του τι συνέβη τελικά. Ακόμη και το 1934, μία εικοσαετία μετά, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν είχε καταλάβει τι ακριβώς έγινε στα Δαρδανέλια!

Αντιθέτως, μπορούμε να εικάσουμε, χωρίς αυτό να αγγίζει τη μυθιστορηματική πτυχή, τι θα μπορούσε να είχε συμβεί εάν η Ελλάδα έστελνε τελικά ένα Σώμα Στρατού στα Δαρδανέλια. Μόνον που την υπόθεση αυτή την απέδειξε, με στρατιωτικού τύπου επαλήθευση, ο Ιωάννης Μεταξάς, σε πραγματικό χρόνο, πριν ξεκινήσουν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Καλλίπολη. Να τι ανέφερε, μεταξύ άλλων, στο υπόμνημά του της 17ης Φεβρουαρίου 1915 προς τον Βενιζέλο (διαβάστε το όλο, ιδιαιτέρως όσοι έλκετε την καταγωγή σας από τη Μακεδονία):

«Ως πολλάκις και προφορικώς και εγγράφως εξέθεσα υμίν, η αριθμητική υπεροχή του βουλγαρικού στρατού επί του ελληνικού είναι τοιαύτη ώστε εν περιπτώσει πολέμου επιβάλλεται η συγκέντρωσις ολοκλήρου του ελληνικού στρατού εν τη Ανατολική Μακεδονία. Διότι, προκειμένου να συνάψη τις αγώνα μετά ετέρου κράτους δέον να συνάψη τούτον μεθ’ όλων του των δυνάμεων, και να συγκεντρώση ταύτας εις το κύριον θέατρον του πολέμου εκεί όπου θα συναντήση τας κυρίας εχθρικάς δυνάμεις και ν’ αγωνισθή κατ’ αυτών αποφασιστικώς. Η αρχή αύτη, επικυρωθείσα υπό της ιστορίας δια μέσου των αιώνων, ορθή και αν ακόμη δεν επρόκειτο να παλαίσωμεν καθ’ ολοκλήρου του βουλγαρικού στρατού, είναι επιβεβλημένη ήδη, ότε ως προεξέθεσα θα έχωμεν εν περιπτώσει πολέμου ολόκληρον τον βουλγαρικόν στρατόν εναντίον μας. Συνεπώς η απόσπασις εκ του στρατού μας τούτου του ενός πέμπτου, και δή ενός των καλλιτέρων τμημάτων του, εξασθενεί αυτόν επικινδύνως. Ήδη προκειμένου να παλαίσωμεν μετά ολοκλήρου του ελληνικού στρατού κατά ολοκλήρου του βουλγαρικού, εν αναλογία 135 ταγμάτων ημετέρων κατά 240 εχθρικών, είμεθα υποχρεωμένοι να στηριχθώμεν επί ταχυτέρας συγκεντρώσεως επί διαχωρισμού των εχθρικών δυνάμεων ένεκα της ορεινής φύσεως του θεάτρου των επιχειρήσεων, και επί ταχέων ελιγμών εκ μέρους ημών και συνεπώς θα επιδιώξωμεν, στρατηγικώς την απόκρουσιν της επιθέσεως. Αλλά διά να παλαίσωμεν εν αναλογία 108 ταγμάτων κατά 240 εχθρικών δεν βλέπω δια τίνος τρόπου θα επετυγχάνομεν το αυτό αποτέλεσμα. Εις το μειονέκτημα τούτο προστίθεται ότι το σώμα όπερ θα λείψη είναι κατ’ ανάγκην ουχί το Ε΄ σώμα στρατού, και συνεπώς είναι έν εξ εκείνων άτινα το ταχύτερον θα μετεφέροντο εις Μακεδονίαν. Εκ τούτων προκύπτει ότι και το σχέδιον της συγκεντρώσεως στηριζόμενον επί παρουσίας εν Μακεδονία πέντε σωμάτων στρατού θα μεταβληθή και συνεπώς και το σχέδιον της εκστρατείας. Νομίζω δε ότι εκ των προτέρων άμα τη αρχή της εκστρατείας θα καθίστατο αναγκαία η εκκένωσις του ανατολικού τμήματος της Μακεδονίας. Ταύτα πάντα θα διηυκόλυνον τας εχθρικάς επιχειρήσεις, πάντως δε θα κατελήγομεν εις μάχην με δυνάμεις υποδιπλασίας των εχθρικών. Εκτός εάν προς αποφυγήν τοιαύτης μάχης, ής προφανές το αποτέλεσμα, υπεχωρούμεν κατ’ αρχάς όπισθεν του Αξιού είτα δε ίσως και περαιτέρω.
Υπό τοιούτους όρους έρχεται το ζήτημα της συνδρομής του εις Δαρδανέλλια αποσταλέντος σώματος στρατού, διά τας κατά της Βουλγαρίας επιχειρήσεις. Οι ευνοϊκώτεροι δι’ ημάς όροι υφ’ ούς δύναται τούτο να συμβή είναι εάν εκβιασθώσι τα Δαρδανέλλια και αλωθή η Κωνσταντινούπολις. Τότε θα εστρέφετο το σώμα τούτο ίσως ενισχυόμενον και υπό Αγγλογαλλικών δυνάμεων προς την Αδριανούπολιν ή προς την Γκιουμουλτζίναν όπως εκείθεν δράση κατά της Βουλγαρίας. Ασχέτως προς τον χρόνον, όστις θα εχρειάζετο δια την νέαν ταύτην επιχείρησιν, φρονώ αδιστάκτως ότι δεν θα επέσυρεν εφ’ εαυτό εχθρικάς δυνάμεις πρώτης γραμμής. Η Βουλγαρία θα ηρκείτο να το συγκρατήση εφ’ όσον το δυνατον περισσότερον χρόνον δια τμημάτων εθνοφρουρών ωχυρωμένων και αγωνιζομένων εν τω ιδίω εδάφει, επιβραδύνουσα την προέλασιν αυτού, μέχρις ού δι’ ολοκλήρου αυτής του στρατού της πρώτης γραμμής (240 ταγμάτων) καταφέρη το κύριον και αποφασιστικόν κτύπημα κατά του εν Μακεδονία ελληνικού στρατού, τότε θα ηδύνατο να στρέψη και κατά του μεμονωμένου σώματος τας αναγκαίας δυνάμεις, και να το καταστρέψη. Αι εν τω μεταξύ, ενδεχομένως, δυνάμεναι να έλθωσιν προς βοήθειαν ημών Αγγλογαλλικαί δυνάμεις θα έφθαναν αργά, μετά την έκβασιν των αποφασιστικών μαχών. Αλλά πλην τούτου δέον να έχωμεν υπ’ όψιν μας και το ότι εν τοιαύτη περιπτώσει ο τουρκικός στρατός θα είναι συμμαχικός στρατός της Βουλγαρίας, και επομένως το τουρκικόν σώμα της Αδριανουπόλεως μεθ’ ετέρων ίσως τουρκικών δυνάμεων, θα ηδύνατο αυτό να καλύψη την Βουλγαρίαν ανεφοδιαζόμενον εξ αυτών και ν’ αντιταχθή τελεσφόρως κατά της προελάσεως του ημετέρου εν Θράκη σώματος.
Και τούτο κατά την ευνοϊκωτέραν περίπτωσιν. Αλλ’ υπάρχουσι και έτεραι περιπτώσεις. Εάν η Βουλγαρία εκήρυσσε γενικήν επιστράτευσιν καθ’ ην στιγμήν εγίνετο ημετέρα απόβασις, και το ημέτερον αποβατικόν σώμα ευρίσκετο εν αγώνι; Η εκ νέου τότε αποβίβασις θα καθίστατο αδύνατος και θα ισοδυνάμει προς καταστροφήν ημών τε και των Αγγλογάλλων. Άλλωστε πόσον χρόνον υπό τοιούτους όρους θα διήρκει η επιβίβασις, η μεταφορά και αποβίβασις εις Μακεδονίαν; Τουλάχιστον δέκα πέντε ημέρας εάν ολόκληρος ο μεταγωγικός στόλος του σώματος στρατού έμενεν εις την διάθεσίν του. Αλλ’ ο μεταγωγικός ούτος στόλος αποτελείται εξ 70 περίπου πλοίων και τότε τι θα έμενε δια την επιστράτευσιν και μεταφοράν του λοιπού στρατού; Εάν δε δεν ενηργείτο επιβίβασις συνολική του σώματος τούτου, αλλά μεταφορά μόνον, συνεπώς διαδοχική τμηματικώς, τότε εις ποίαν θέσιν θα ευρεθή το σώμα τούτο εάν εν τω μεταξύ οι Τούρκοι επωφελούμενοι της βαθμιαίας εξασθενήσεως του αναλάβωσι επίθεσιν;
Πλείσται δε άλλαι δυσχερέστεραι περιπτώσεις δύνανται να παρουσιασθώσι, και τας οποίας είναι περιττόν να απαριθμήσω και εκθέσω. Ουδείς εγγυάται ότι η απόβασις είναι δυνατή εις την Χερσόνησον της Καλλιπόλεως, ίσως δε επιβάλωσιν ταύτην αι περιστάσεις εις την Ασιατικήν ακτήν. Τότε το σώμα τούτο στρατού μετά των συμμαχικών δυνάμεων θα εισχωρήσωσιν εις το Ασιατικόν έδαφος. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ουδείς δύναται να γίνη λόγος περί εγκαίρου επανόδου αυτού εις Μακεδονίαν.
Αλλά και αν υποθέσωμεν ούτως ή άλλως ότι ο σώμα τούτο κατορθώνη να επανέλθη εις Μακεδονίαν, θα έλθη πάντως πολύ αργά. Υπολογίζω ότι εάν ο Ελληνικός στρατός δεν υποχωρήση όπισθεν του Αξιού, αι αποφασιστικαί μάχαι θα δοθώσι περίπου μεταξύ 20 και 25 ημερών από της  κηρύξεως γενικής επιστρατεύσεως εν Βουλγαρία. Εάν ήδη υπολογίσωμεν τον απαιτούμενον χρόνον όπως το σώμα τούτο αποσπώμενον από του εχθρού επανέλθη εις την ακτήν, την επιβίβασιν αυτού, την μεταφοράν, την αποβίβασιν και την πορείαν προς το πεδίον του αγώνος, βλέπομεν ότι υπό τους ευνοϊκωτέρους όρους, η εμφάνισις αυτού εις το πεδίον του αγώνος, δεν δύναται να επέλθη παρά μετά τας αποφασιστικάς μάχας.
Ήδη μένει προς εξέτασιν η πιθανότης της επιτυχίας της κατά των Δαρδανελλίων επιχειρήσεως. Εξέθεσα ήδη διατί το ζήτημα τούτο είναι σπουδαίον και ζωτικόν δι’ ημάς. Η αποτυχία και ακόμη περιωρίζετο όχι εις την απόκρουσιν της αποβάσεως, αλλά εις παρεμπόδισιν της εισελάσεως εις το εσωτερικόν και συνεπώς εις χρόνισιν του αγώνος φρονώ ότι θα ήρκει όπως πεισθή η Βουλγαρία προς επέμβασιν.
Περί της σημερινής οχυρώσεως των ακτών της Χερσονήσου της Καλλιπόλεως και της Ασιατικής Ανατολικής ακτής των Δαρδανελλίων προς απόκρουσιν αποβάσεως δεν έχομεν από τινός σαφείς πληροφορίας. Ήδη από του παρελθόντος θέρους ήρχισεν αμυντική εργασία εκ μέρους των Τούρκων, ήτις δυνάμεθα να παραδεχθώμεν ότι εσυνεχίσθη από της εισόδου της Τουρκίας εις τον πόλεμον. Ώστε δυνάμεθα να είμεθα βέβαιοι ότι η επιτυχία της αποβάσεως και μόνον από αυτής της απόψεως έσεται αμβίβολος. Αλλά πλήν τούτου υπάρχουσιν ήδη και μεγάλαι δυνάμεις Τουρκικού στρατού διαθέσιμοι προς αντιμετώπισιν τοιαύτης αποβατικής επιχειρήσεως.
Υπάρχουσι διαθέσιμα:
Το 1ον Σώμα στρατού (Κωνσταντινουπόλις).
Το 2ον Σώμα στρατού (Αδριανούπολις)
Το 3ον Σώμα στρατού (Χερσόνησος Καλλιπόλεως).
Το 4ον Σώμα στρατού (Εκ δύο μεραρχιών εις Σμύρνην Πάνορμον και Μπαλουκεσέρ).
Το 5ον Σώμα στρατού (Τουλάχιστον μία μεραρχία Κων/πόλεως).
Το 6ον Σώμα στρατού (Τσατάλζαν).
Εν όλω 15 Μεραρχίαι. Εάν εκ τούτου διατεθώσι κατά του αποβατικού στρατού 8 Μεραρχίαι, ήτοι περί τας 80-85 χιλιάδες πεζικού μετά αναλόγων λοιπών όπλων και προφανές ότι έν σώμα Ελληνικού στρατού ήτοι 27 χιλιάδες πεζικού, μετά τριών Ευρωπαϊκών μεραρχιών ήτοι 36 χιλιάδας πεζικού, εν όλω 63 χιλιάδες πεζικού, είναι εντελώς ανεπαρκής δύναμις.
Πλήν τούτου και μετά την εκβίασιν των Δαρδανελλίων δεν τελειώνει η εκστρατεία. Η εμφάνισις του στόλου προ της Κωνσταντινουπόλεως δεν θα άρη την αντίστασιν του Τουρκικού στρατού. Αι εν Θράκη δυνάμεις αυτού περί τας 12 τουλάχιστον Μεραρχίαι, στηριζόμεναι επί της Βουλγαρίας θα δυνηθώσι να παρατείνωσι την αντίστασιν επί μακρόν, και πιθανώτατα θα κατανικήσωσι τας ανεπαρκείς ημών δυνάμεις.
Καθίσταται όθεν απαραίτητον όπως ευθύς εξ αρχής της εκστρατείας διατεθώσιν αι απαιτούμεναι δυνάμεις εκ μέρους των Συμμάχων αίτινες θα εξασφαλίσωσι την επιτυχίαν αυτής. Συγχρόνως να μελετηθή από κοινού και λεπτομερώς η όλη επιχείρησις, ήτις να εκτελεσθή τότε μόνον όταν η επιτυχία θεωρηθή εξησφαλισμένη.
Προσθέτω ότι εκ των μέχρι τούδε μέτρων των Συμμάχων κατά των Δαρδανελλίων, φαίνεται ότι ουδόλως εμελετήθη η επιχείρησις αύτη, και ότι πολύ υπετιμήθη ο εχθρός.
Εάν παρά τας γνώμας μου ταύτας θεωρηθή επιβεβλημένον όπως συμμετάσχωμεν, νομίζω ότι δύο μέτρα θα ηλάττουν κατά τι τους κινδύνους ους μέλλει να διατρέξη η Ελλάς.
1ον) Η συμμετοχή της Ρωσσίας εάν η Βουλγαρία και μόνον επιστρατευθή δι’ αποστολής ρωσσικού στρατού εις Βάρναν και Πύργον.
2ον Η εκ μέρους των Άγγλων και Γάλλων διάθεσις των απαιτούμενων δυνάμεων κατόπιν συνεννοήσεως μετά της Ελλάδος και από κοινού μελέτη της όλης επιχειρήσεως, προ πάσης αναλήψεως αυτής».
Τώρα θα μου πείτε: Ο Βενιζέλος έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του τις προειδοποιήσεις των κορυφαίων στρατηγών των «συμμάχων» (Wilson, Foss), θα ελάμβανε υπ’ όψιν του τις επισημάνσεις του Μεταξά; Άλλωστε, από το 1912-1916, ο Βενιζέλος αγωνίστηκε με νύχια και με δόντια να δοθεί η δυτική Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία στη Βουλγαρία για να «φανή περισσότερον συνδιαλλακτική ως προς την Κεντρικήν και Δυτικήν Μακεδονίαν, ίνα καταστή δυνατή η ειρηνική διανομή ταύτης μεταξύ της Ελλάδος και της Σερβίας». (!) Με λίγα λόγια, συμφωνούσε να δοθεί στη Βουλγαρία η δυτική Θράκη και η ανατολική Μακεδονία, ίσως και συναινέσει να μοιραστούμε με τη Σερβία την κεντρική και δυτική Μακεδονία!
ΑΝΑΤΡΙΧΙΛΑ
Όμως, να κλείσουμε αυτό το άρθρο με ένα «τι θα γινόταν εάν…» του Ferguson, το οποίο βεβαίως το αναλύει διεξοδικά στο βιβλίο του και του οποίου οι συσχετισμοί, με τη σημερινή γεωστρατηγική συγκυρία στην Ευρώπη και στον κόσμο, προκαλούν ανατριχίλα:
«Αν η Μεγάλη Βρετανία είχε μείνει στην άκρη (από τον Α΄Π.Π.) – ακόμη και για λίγες εβδομάδες – η ηπειρωτική Ευρώπη θα μπορούσε να είχε μετατραπεί σε κάτι όχι εντελώς διαφορετικό με την Ευρωπαϊκή Ένωση όπως την ξέρουμε σήμερα – χωρίς όμως την τεράστια συστολή της βρετανικής υπερπόντιας δύναμης, η οποία ήταν απόρροια των δύο παγκοσμίων πολέμων. Ίσως επίσης η ολοκληρωτική κατάρρευση της Ρωσίας και οι φρικαλεότητες του Εμφυλίου Πολέμου και του Μπολσεβικισμού να είχαν αποτραπεί… Και είναι ξεκάθαρο ότι δε θα είχε πραγματοποιηθεί η αιφνίδια εισβολή της αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, που σημάδεψε το τέλος της βρετανικής οικονομικής υπερίσχυσης στον κόσμο… Με τον Κάιζερ να θριαμβεύει, ο Αδόλφος Χίτλερ θα τα είχε βγάλει μετά βίας πέρα στη ζωή, ως μέτριος ζωγράφος και απόστρατος παλιός στρατιώτης, σε μία γερμανοκρατούμενη κεντρική Ευρώπη… Και ο Λένιν θα είχε μπορέσει να συνεχίσει να είναι ένας αψίθυμος γραφιάς στη Ζυρίχη, περιμένοντας για πάντα την κατάρρευση του καπιταλισμού – και παραμένοντας για πάντα απογοητευμένος… Θα ήταν απείρως προτιμότερο, αν η Γερμανία είχε επιτύχει να εδραιώσει την ηγεμονική της θέση στην Ευρώπη χωρίς τους δύο παγκοσμίους πολέμους… Πολεμώντας τη Γερμανία το 1914, ο Άσκουιθ, ο Γκρέι και οι συνεργάτες τους βοήθησαν να εξασφαλιστεί ότι, όταν η Γερμανία θα επικρατούσε τελικά στην Ευρώπη, η Μεγάλη Βρετανία δε θα ήταν πλέον αρκετά δυνατή για να παρεμποδίσει κάτι τέτοιο». (!!)