ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1821: Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΜΝΗΜΗΣ ΔΕΝ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ

Ούτε ένα μνημείο για τους σφαγιασθέντες Ρωμιούς της «πολυπολιτισμικής» Θεσσαλονίκης την περίοδο 1821-1822.

Ούτε μία οδός για τον Ιωάννη Βασδραβέλλη.

Η σημασία της ονοματοδοσίας οδών και πλατειών.

Του ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ

booksonthesites.blogspot.com

Πλατεία Εμμανουήλ Παπά στο δήμο Αμπελοκήπων - Μενεμένης. 

 

Ο πρόεδρος της Κοινότητας Γεώργιος Πάνου, η πρόεδρος του Συλλόγου του χωριού Εύα Ματάκου, ο κ. Κυρίζογλου, ο πρόεδρος του Συλλόγου Θεσσαλονίκης Βασίλειος Κάρτσιος και ο δήμαρχος Εμμανουήλ Παπά Δημήτριος Νότας.

Στις 24 Μαρτίου 2018, ο δήμαρχος Αμπελοκήπων – Μενεμένης και πρόεδρος της ΠΕΔ Κεντρικής Μακεδονίας Λάζαρος Κυρίζογλου, σε μία συγκινητική τελετή, ονοματοδότησε την πλατεία στη συμβολή των οδών Ελευθερίας και 28^ης Οκτωβρίου στους Αμπελόκηπους σε πλατεία «Εμμανουήλ Παπά». Ο κ. Κυρίζογλου, δια της ομιλίας του, απεδείχθη γνώστης της ιστορίας:

«Η επανάσταση περί τα μέσα Ιουλίου του 1821, καθώς ο Παπάς και οι επαναστατημένοι ήταν ουσιαστικά μόνοι και αβοήθητοι, περιορίζεται στις Χερσονήσους Αγίου Όρους και Κασσάνδρας και η άμυνα των Ελλήνων εντοπίζεται πίσω από τους λεπτούς ισθμούς των. Εκεί έχουν σταθεροποιηθεί πια τα νέα μέτωπα. Τα στρατεύματα των Ελλήνων Μακεδόνων αντιστέκονται και αποκρούουν τις επιθέσεις των Τούρκων για 4 ½ μήνες. Η επανάσταση στη Χαλκιδική τελικά πνίγεται στο αίμα. Η Μακεδονία θυσιάζεται. Εκατόν είκοσι πόλεις και χωριά αφανίσθηκαν, οι άνδρες σφαγιάσθηκαν και πολλές χιλιάδες γυναικόπαιδα πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Στη Θεσσαλονίκη εκτελέσθηκαν, σφαγιάσθηκαν και απαγχονίστηκαν πολλές χιλιάδες Ελλήνων. Θανατώνεται ο Μητροπολίτης Κίτρους Μελέτιος και διάφοροι άρχοντες. Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης θανατώνεται στην Κωνσταντινούπολη, μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, γιατί βρίσκονταν εκεί. Η ηρωική πόλη της Νάουσας επαναστατεί με αρχηγό τον Λογοθέτη Ζαφειράκη και γίνεται ολοκαύτωμα». 

Η καταστροφή των τεκμηρίων, η αποσιώπησή τους, η αμφισβήτησή τους, η κατά περίσταση χρήση τους, αποτελούν κυρίαρχες πρακτικές για την καταδίκη μνήμης σε βάρος ατόμων, ομάδων και εθνών ή για την αλλαγή του εθνολογικού χάρτη μίας περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η συστηματική προσπάθεια των γνωστών αγνώστων λυσσαλέων ανθελληνικών κύκλων, απότοκων της αρχικά φαλμεραϊκής, και μετέπειτα διεθνιστικής, και της σύγχρονης «νεοταξικής» προσέγγισης σχετικά με την ανυπαρξία της ιστορικής συνέχειας του ελληνικού έθνους, που οδηγεί σε αμφισβήτηση των τεκμηρίων και των πηγών. Δηλαδή, στα ξαφνικά ο Παπάζογλου έγραφε παραμύθια, ο Πουκεβίλ ήταν αναξιόπιστος, οι πρέσβεις της Βρετανίας και της Γαλλίας μετατράπηκαν σε αξιόπιστους μάρτυρες, κλπ.

Από τον μακεδονικό χώρο έχουν διασωθεί τα οθωμανικά αρχεία των ιεροδικίων της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας, τα οποία περιλαμβάνουν λεπτομερή στοιχεία για το υπόδουλο γένος κατά τη μακραίωνη περίοδο τριών και πλέον αιώνων, και ιδιαιτέρως για τα χρόνια του αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας. Παρόμοια αρχεία δεν έχουν διασωθεί σε κανένα άλλο τμήμα του ελληνικού χώρου, εκτός από σποραδικές περιπτώσεις σε κάποιες επαρχιακές πόλεις. Παρά το γεγονός αυτό, από την μέχρι τώρα ελληνική και ξένη βιβλιογραφία επικρατεί η αντίληψη ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Ενώ, δηλαδή έχουμε πληθώρα οθωμανικών εγγράφων για την περίοδο της επανάστασης του 1821-1822 στη Χαλκιδική, τη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της, τη Νάουσα, τη Βέροια και την ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει τους σημερινούς νομούς Ημαθίας, Πέλλας και Πιερίας, η ελληνική βιβλιογραφία μίας ενοποιημένης παρουσίασης των γεγονότων εκείνης της περιόδου παραμένει πτωχή αλλά κυρίως υποτονική. Έχουμε φθάσει μάλιστα στο σημείο να αμφισβητούνται οι σφαγές και ο εξανδραποδισμός των Ελλήνων της Θεσσαλονίκης, ενώ από τα οθωμανικά έγγραφα τεκμηριώνεται όλο το φρικτό σκηνικό που ακολούθησε την έναρξη της Επανάστασης, στις 16-17 Μαΐου 1821 στον Πολύγυρο. Να σημειωθεί ότι το 1943 ο εμπρησμός των δικαστηρίων της Καστοριάς κατέστρεψε ένα παρόμοιο πολυτιμότατο αρχείο του εκεί ιεροδικείου, με αποτέλεσμα να μην έχουν διασωθεί κρίσιμες πληροφορίες για τον ελληνισμό της περιοχής.

Πρωτεργάτης και ιθύνων νους της προσπάθειας για τη διάσωση, τη μετάφραση και τη δημοσίευση των Ιστορικών Αρχείων της Μακεδονίας υπήρξε ο αείμνηστος Ιωάννης Βασδραβέλλης. Ο Μέγας αυτός πατριώτης γεννήθηκε στη Βλάστη τον Δεκέμβριο του 1900 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 1 Μαρτίου του 1981. Για τα βιογραφικά του στοιχεία επιλέξαμε τη λιτή αναφορά από την ιστοσελίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (Ε.Μ.Σ.):

«Ο Ιωάννης Βασδραβέλλης υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ΕΜΣ, εκλεγμένο μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου για σαράντα χρόνια (1939- 1979). Διετέλεσε Ταμίας (1939-1965), Γενικός Γραμματέας (1965-1979), και το 1980 του απενεμήθη ο τίτλος του Επιτίμου Γεν. Γραμματέα. Πολέμησε στη Μικρασιατική εκστρατεία ως υπαξιωματικός του Ιππικού, σπούδασε νομικά και διετέλεσε Διευθυντής της Ελευθέρας Ζώνης του Λιμένα Θεσσαλονίκης. Συνέγραψε πολλές ιστορικές μελέτες για τη Μακεδονία και τον Βόρειο ελληνικό χώρο. Από τις πιο σπουδαίες υπηρεσίες που προσέφερε ήταν η διάσωση των Οθωμανικών αρχείων, που αποτέλεσαν τον πυρήνα του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας και των οποίων επιλογή επιμελήθηκε και μεταφρασμένα εξέδωσε η Εταιρεία.. Για το συγγραφικό και κοινωνικό του έργο τιμήθηκε από πολλούς φορείς μεταξύ των οποίων η Ακαδημία Αθηνών αλλά και η πόλη της Νάουσας η οποία τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της».

Το Αρχείο Θεσσαλονίκης αποτελείται από 337 κώδικες, όλοι ήταν σε καλή κατάσταση, που καλύπτουν μία περίοδο 217 ετών, από το 1695 έως και το 1912. Όπως αναφέρει στα προλεγόμενα ο Ιωάννης Βασδραβέλλης, από τους κώδικες αυτούς μεταφράστηκαν κατ’ επιλογή 424 έγγραφα και 3 ενθυμήσεις (σημειώσεις επί των κωδίκων). Στη σχετική κατάσταση στο υπ’ αριθμ. 1 έγγραφο ο Βασδραβέλλης παραθέτει το αυτοκρατορικό φιρμάνι «περί διακανονισμού προνομίων, χορηγηθέντων εις τους ραγιάδες της Θεσσαλονίκης επί της εποχής του πορθητού της πόλεως σουλτάν Μουράτ του Β΄. Χρον. 29 Τζεμάζη ουλ Εβέλ 1014 = 14 Οκτωβρίου 1605», που είχε δημοσιευθεί στο Ιστορικό Αρχείο Βεροίας. Όπως αναφέρεται σε υποσημείωση, το φιρμάνι αυτό ανακαλύφθηκε σε αντίγραφο στον κώδικα 14, πιθανώς από τους διαδίκους σε κάποια συνεδρίαση του ιεροδικείου. Ο κώδικας 14 ήταν αυτοκρατορικό φιρμάνι «περί ασκουμένων πιέσεων κατά των χριστιανών της χερσονήσου Κασσάνδρας Χαλκιδικής εκ μέρους του τιμαριούχου. Χρον. Τέλη Τζεμάζη ουλ εβέλ 1107 = 4 Ιανουαρίου 1696». Το υπ’ αριθμ. 424 έγγραφο είναι η διαταγή (μπουγιουρντί) του πρωθυπουργού της Τουρκίας περί διορισμού του Θεοδώρου Βαλλιάνου ως προξένου της Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη, με ημερομηνία 3 Σεβάλ 1250, δηλαδή 2 Φεβρουαρίου 1835. Μέχρι την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή τον Οκτώβριο του 1944 είχαν μεταφραστεί οι κώδικες μέχρι τον υπ’ αριθμ. 221, που συμπίπτει χρονικά περίπου με την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους.

«Η διακοπή οφείλεται εις την επικρατήσασαν ανώμαλον κατάστασιν μετά την απελευθέρωσιν κατά το έτος 1944 και την έλλειψιν χρημάτων. Πάντως εμελέτησα επισταμένως και έλαβον γενικάς περιλήψεις του περιεχομένου και των υπολοίπων κωδίκων, τας οποίας και παραθέτω εν παραρτήματι εις το τέλος του παρόντος έργου, επιφυλασσόμενος να προβώ εις την εξ ολοκλήρου μετάφρασιν αυτών, ευθύς ως αι περιστάσεις επιτρέψουν τούτο».

Το Αρχείον Βεροίας – Ναούσης, (1598 – 1886), δημοσιεύτηκε το 1954 και περιλαμβάνει 414 έγγραφα. Από το αρχείο έλλειπαν κώδικες μεταξύ των ετών 1649-1666, 1673-1680 και 1825-1830. Ο Βασδραβέλλης πληροφορήθηκε ότι δια της νομίμου οδού αφαιρέθηκε από το Αρχείο μόνον ένας κώδικας για επίλυση κληρονομικών διαφορών σε δικαστήριο της Θεσσαλονίκης, αλλά δεν κατάφερε να τον εντοπίσει. Όπως γράφει το πιθανότερο είναι να αφορούσε την περίοδο 1825-1830. Στο Αρχείο Βέροιας βρέθηκαν και κώδικες της Νάουσας των ετών 1260-1278 (οθωμανική χρονολόγηση). Στη Νάουσα λειτουργούσε κατά καιρούς ιεροδικείο, αλλά το Αρχείο Ναούσης καταστράφηκε στο Ολοκαύτωμα της πόλης την περίοδο 1821-1822. Συνεπώς οι κώδικες που βρέθηκαν αφορούσαν την περίοδο από το  1845 έως το 1862, τη χρονιά που καταργήθηκε το ιεροδικείο της Νάουσας.

Η ιστορική αξία των οθωμανικών αρχείων είναι ανεκτίμητη. Όπως επισημαίνει ο Βασδραβέλλης, στα προλεγόμενα του Αρχείου Θεσσαλονίκης, τα τουρκικά αρχεία βρίσκονταν στα ιεροδικεία. Οι ιεροδίκες (καντής) αντέγραφαν στον κώδικα με τους γραμματείς τους κάθε αυτοκρατορικό διάταγμα (φιρμάνι), κάθε έγγραφο των ανωτέρων στρατιωτικών και διοικητικών αρχών και όλες τις δικαστικές αποφάσεις ποινικού ή αστικού περιεχομένου, ή τις ιερονομικές γνωματεύσεις. Τα φιρμάνια αφορούσαν μία πλειάδα θεμάτων στρατιωτικών, διοικητικών, φορολογικών, ζητήματα προνομίων, διεθνών και εμπορικών σχέσεων, συνθήκες ειρήνης κλπ.

«Τοιουτοτρόπως εις το παρόν Αρχείον βλέπει ο αναγνώστης τα πλείστα των πολεμικών γεγονότων της Βαλκανικής χερσονήσου και πέραν ταύτης, άτινα έλαβον χώραν από του έτους 1695 μέχρι και του 1912. Η τουρκική αυτοκρατορία ευρίσκετο κατά καιρούς εις εμπόλεμον κατάστασιν μετά της Ρωσίας, της Ενετίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Πολωνίας και άλλων, πολλάκις δε και συνεμάχει μετ’ αυτών, όπως μετά της Ρωσίας και της Αγγλίας κατά τους Ναπολεοντείους πολέμους. Πλούσιον υλικόν εις τον τομέα τούτον παρέχουν τα Αρχεία δια τας μετά της Ρωσίας πολλαπλάς συγκρούσεις, καθώς και με τους Ενετούς. Η ανακατάληψις της Πελοποννήσου και των νήσων του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους, ως και της Κρήτης, εν έτει 1715 υπό των Τούρκων, η ανακήρυξις της Ηνωμένης Δημοκρατίας της Επτανήσου και η επανάστασις του 1821 φωτίζονται ποικιλοτρόπως».

Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από τα ίδια τα οθωμανικά αρχεία, πριν την επανάσταση του 1821 οι Έλληνες ήταν η δεύτερη πληθυσμιακή ομάδα στη Θεσσαλονίκη μετά τους μουσουλμάνους. Διαβάζουμε μεταξύ άλλων σε αυτοκρατορικό φιρμάνι της 5^ης Ραμαζάν 1240, ήτοι 23 Απριλίου 1825:

«Εκ των εις τον καζάν της έδρας Θεσσαλονίκης επιβαλλομένων φόρων και λοιπών συνεισφορών επλήρωνον ανέκαθεν το μεν έν τρίτον οι Εβραίοι, τα δε δύο τρίτα η ομάς των Ελλήνων. Αν και το μέτρον τούτο ήτο καταφανώς άδικον δια τους Έλληνας, εν τούτοις ένεκα του μεγαλυτέρου προ της επαναστάσεως αριθμού αυτών, ως και της ευημερίας των, είχον αναμφιβόλως και την δύναμιν να πληρώνουν τους φόρους των και ως εκ τούτου δεν είχον προβή εις διαμαρτυρίαν τινά.

Νυν όμως ένεκα της ελαττώσεως του αριθμού των Ελλήνων ραγιάδων και της οικονομικής αυτών καχεξίας είναι αδύνατον να πληρώσουν ούτοι, ως και πρότερον, τους φόρους των. Οι Εβραίοι όμως είναι καταφανώς τετράκις και πεντάκις περισσότεροι από τους Έλληνες ραγιάδες, ασχολούμενοι δε και επιδιδόμενοι εις ποικίλα εμπόρια και όντες πλούσιοι και ευκατάστατοι, δύνανται προφανώς να καταβάλλουν τους φόρους. Όθεν εξελιπάρησαν συνεπεία τούτου την έκδοσιν υψηλού φιρμανίου Μου, όπως οι φόροι και αι λοιπαί συνεισφοραί, αίτινες ήθελον επιβληθή εις τους Έλληνας και Εβραίους, κατανέμωνται εις το εξής και εισπράττωνται επί τη βάσει του αριθμού και των ατόμων και αναλόγως της καταστάσεως και της αντοχής ιδιαιτέρως και βάσει των οικιών των».